Κέντρο Μνήμης και Πολιτισμού Καρυών Λακωνίας

Κείμενο Παρουσίασης:
Γιάννης Καραχάλιος

Το συγκρότημα των δύο κτηριών, ιδιοκτησίας του Συνδέσμου των Απανταχού Καρυατών από το 2006, προορίζεται για μικτή χρήση. Θα υπάρχουν καταστήματα προς ενοικίαση στο ισόγειο, ενώ στον όροφο θα φιλοξενηθεί ένα χώρος που θα αφηγείται την ιστορία του τόπου. Αυτό το χώρο τον ονομάζουμε «Κέντρο Μνήμης και Πολιτισμού Καρυών». Η όλη προσπάθεια έχει σκοπό να αναζωογονήσει το χωριό, να προάγει τον πολιτισμό, να διατηρήσει τη μνήμη, να ενισχύσει τους δεσμούς με τους Καρυάτες ανά τον κόσμο, αλλά και να ανοίξει ένα διάλογο επικοινωνίας ευρύτερο και υπερτοπικό

Α. Κτηριολογικό

Η βασική στρατηγική της πρότασης έχει ως εξής: Το κάτω γωνιακό κτήριο διατηρεί την χρήση των καταστημάτων, όμως τα wc και οι αποθήκες και για τα δύο μαγαζιά συγκεντρώνονται σε ενιαία περιοχή. Το παλιό κτήριο της αστυνομίας διατηρεί τις δύο εισόδους και τη θέση της σκάλας. Το παλιό σιδηρουργείο ενοποιείται με την σκάλα της κατοικίας και γίνεται η είσοδος της έκθεσης. Η πιο σημαντική ωστόσο επέμβαση είναι η απελευθέρωση του κεντρικού σημείου συμπλοκής των κτηρίων, εκεί όπου σήμερα βρίσκονται αποθήκες και το wc του καφενείου, και η μετατροπή του σε αυλή. Αυτή η αυλή δίνει φως στο πίσω μέρος του μηχανουργείου και το συνδέει με την πλατεία του χωριού.

Πιο συγκεκριμένα στο ισόγειο, οι βοηθητικοί χώροι στα καταστήματα που προορίζονται για ενοικίαση συγκεντρώνονται και επιλύονται με ενιαίο τρόπο. Στην ίδια περιοχή και εκμεταλλευόμενοι το ύψος του χώρου τοποθετούμε μέσα σε ψευδοροφές τις απαραίτητες μηχανολογικές εγκαταστάσεις θέρμανσης, ψύξης και αερισμού.

Στον όροφο κρατάμε τη γενική διάταξη ως έχει. Το πρόσκτισμα πάνω από το παλιό μηχανουργείο διατηρεί τις βοηθητικές χρήσεις στο χώρο που ήταν, προβλέποντας φυσικά την πλήρη αντικατάσταση των ειδών υγειινής, των δαπέδων και των επενδύσεων. Το κυρίως σπίτι όμως, που στεγάζεται στο ιστορικό γωνιακό κτήριο, διατηρεί τα υλικά του, όπως τα μωσαϊκά στα δάπεδα τα οποία και συντηρούνται. Αυτός είναι ο χώρος που θα φιλοξενήσει τη μελλοντική έκθεση. Στον όροφο του κτηρίου της παλιάς αστυνομίας προτείνουμε τη δημιουργία βιβλιοθήκης με άμεση και ξεχωριστή είσοδο από την πλατεία.

Στο υπόγειο τέλος, το μέρος προς την πλατεία παραμένει αποθηκευτικός χώρος, ενώ το μέρος προς τον κεντρικό δρόμο μετατρέπεται σε βοηθητική αίθουσα για τις ανάγκες του Κέντρου Μνήμης και Πολιτισμού.

Β. Εξωτερικές Όψεις

Ένα σημαντικό κεφάλαιο αφορά τις εξωτερικές όψεις και την αρχιτεκτονική κατεύθυνση του συγκροτήματος. Το γωνιακό κτήριο, το κτήριο της αστυνομίας και το κτήριο που βρίσκεται το μηχανουργείο είναι κατασκευές τριών διαφορετικών εποχών και ως εκ τούτου έχουν και διαφορετική αρχιτεκτονική γλώσσα. Το κτήριο της αστυνομίας είναι των αρχών του 20ου αιώνα, το γωνιακό κτήριο τοποθετείται περίπου στο μεσοπόλεμο, ενώ το μηχανουργείο αποτελεί μεταπολεμική προσθήκη. Επιλέξαμε τα τρία κτήρια να είναι απόλυτα διακριτά ως όγκοι και ως ύφος και να σέβονται την εποχή και το ιδίωμα που εκφράζουν, όπως άλλωστε προστάζουν και οι διεθνώς αποδεκτοί κανόνες διατήρησης. Οι εργασίες για τις όψεις του κτηρίου της αστυνομίας έχουν ολοκληρωθεί από το 2015 με δαπάνες του Συνδέσμου και πράγματι η αποκατάσταση του εκφράζει την ιστορία του κτηρίου, ενός δηλαδή τυπικού δείγματος χωρικής αρχιτεκτονικής της Πελοποννήσου με ενιαία αντίληψη του όγκου και πλαίσια σε όλα τα ανοίγματα.

Η περίπτωση του γωνιακού κτηρίου είναι ωστόσο πιο περίπλοκη. Ιστορικά υπήρξε ένα κτήριο με προθέσεις νεοκλασικές και αστικές. Είχε εξ αρχής απόλυτα γεωμετρική διάταξη ανοιγμάτων με ενδιαφέροντα πλαίσια στον όροφο. Τα μεγάλα όμως ανοίγματα του ισογείου και η λιγότερο αυστηρή διάταξη τους υπονόμευσε την αστική δομή του κτηρίου. Το πρόβλημα εντάθηκε με την μεταπολεμική προσθήκη γραμμικού μπαλκονιού και την περαιτέρω εξωτερική διαφοροποίηση των δύο καταστημάτων. Σεβόμενοι την νεοκλασική πρόθεση του κτηρίου εισαγάγουμε την έννοια της οριζόντιας διάρθρωσης, τυπικό στοιχείο της νεοκλασικής αρχιτεκτονικής. Εκεί η διάρθρωση είναι ξεκάθαρη: βάση-κορμός-στέψη. Ανάλογα αντιμετωπίζουμε και το κτήριο στις Καρυές, το οποίο αποκτά ενιαία βάση που ομαδοποιεί τα τυχαία ανοίγματα, αφήνοντας έτσι τη γεωμετρική οργάνωση του ορόφου να αναδειχθεί.

Θέλαμε επίσης να τονίσουμε το κτήριο της έκθεσης ως σημαντικό και να δημιουργήσουμε στον επισκέπτη μια πρώτη υπόνοια της σύνδεσης του χωριού με τις ιστορικές Καρυάτιδες. Έτσι στα έξι παράθυρα του ορόφου αποδίδουμε γραφιστικά τις έξι διαφορετικές και περίτεχνες κόμες από τις Καρυάτιδες του Ερεχθείου, αποτείοντας φόρο τιμής στην υψηλή καλλιτεχνική αξία του μνημείου, που άλλωστε πιστό του αντίγραφο υπάρχει και στο χωριό. Τέλος το μηχανουργείο, ένα τυπικό δείγμα βιομηχανικού χώρου της δεκαετίας του '50 το χειριζόμαστε με όρους μεγάλων ανοιγμάτων και σύγχρονης κατασκευής, σαν κτήριο σαφώς μεταγενέστερο.

Γ. Εσωτερικοί Χώροι

Υπάρχουν τρεις σημαντικοί εσωτερικοί χώροι που χρειάζονται ειδική αναφορά. Καταρχάς είναι η είσοδος του Κέντρου που τοποθετείται στο χώρο του παλιού σιδηρουργείου. Ο χειρισμός είναι ενοποιητικός, λευκός και ουδέτερος, με φωτισμό πιο θεατρικό και δραματικό. Εκτός από είσοδος μπορεί να λειτουργήσει ως χώρος μαθημάτων, εκδηλώσεων, προβολών ή παραστάσεων. Τα ανοίγματα πίσω οδηγούν στην καινούρια αυλή και από εκεί κατευθείαν στην πλατεία του χωριού. Μπροστά τοποθετείται ξύλινη κατασκευή με σκαλοπάτια και πλατύσκαλο-σκηνή που ενοποιείται με την υπάρχουσα σκάλα η οποία οδηγεί στον όροφο.

Έπεται ο χώρος της αυλής που δημιουργεί ένα φίλτρο ιδιωτικότητας σε αυτά που συμβαίνουν μέσα στην είσοδο του Κέντρου Μνήμης και Πολιτισμού. Την ίδια στιγμή επιτυγχάνει να κάνει την σύνδεση με την πλατεία άμεση και τη ροή της κίνησης ανάμεσα στους δημόσιους χώρους απρόσκοπτη.

Τέλος προτείνουμε στον όροφο του κτηρίου της αστυνομίας τη δημιουργία ενός χώρου του Συνδέσμου για ανάγνωση στη βιβλιοθήκη του, για συζητήσεις ή για συνεδριάσεις. Είναι άξιο αναφοράς ότι το χωριό διαθέτει καταγεγραμμένη λέσχη ανάγνωσης, τον «Καρυοθραύστη» αλλά και Πολιτιστικό Σύλλογο. Η ύπαρξη οργανωμένων δομών στέγασης σαν αυτό το χώρο, βοηθάει, υπογραμμίζει και ενισχύει τέτοιες προσπάθειες.

Δ. Έκθεση

Όλοι μας έχουμε κάποια προσωπική εμπειρία από μουσεία πολλών ειδών, είτε αυτά είναι αρχαιολογικά, λαογραφικά, εθνικά, πινακοθήκες ή ιδιωτικές συλλογές. Κάθε έκθεση διαφέρει τόσο λόγω είδους όσο και λόγω φιλοσοφίας. Τα τελευταία χρόνια γίνεται μια μεγάλη συζήτηση διεθνώς για το μέλλον των μουσείων και τη σύνδεση τους με το πλατύ κοινό. Πώς δηλαδή από γενικές και απρόσωπες ιστορικές καταγραφές μπορούν να μετατραπούν σε βιωματικές εμπειρίες που αποδίδουν προσωπικό νόημα στον επισκέπτη. Ο βραβευμένος με Νόμπελ συγγραφέας Ορχάν Παμούκ έχει συμβάλλει με τον πιο καθοριστικό τρόπο σε αυτό το διάλογο, αφού μετουσίωσε ένα από τα βιβλία του, «Το Μουσείο της Αθωότητας», σε ένα υπαρκτό βιωματικό μουσείο. Η ευαισθησία με την οποία ο Παμούκ αντιλαμβάνεται το σύγχρονο μουσείο είναι ένας οδηγός για εκθέσεις και αφηγήσεις σας αυτές που ορματιζόμαστε για το Κέντρο Μνήμης και Πολιτισμού Καρυών. Όπως λέει και ο συγγραφέας στο μανιφέστο του, το μουσείο της εποχής μας καλείται να διαβάσει την ιστορία με άλλο τρόπο. Η επική μυθολογία των εθνών μετατρέπεται σε προσωπικό βιωματικό μυθιστόρημα. Η αναπαράσταση γίνεται έκφραση, το μνημειώδες οικείο, η ιστορία γίνεται αφήγημα, από τα έθνη πάμε στα άτομα και από τις ομάδες στα πρόσωπα. Αποτέλεσμα αυτής της ανάγνωσης είναι τα μεγάλα και ακριβά μουσεία του παρελθόντος να δίνουν τη θέση τους σε πιο προσωπικά μικρά και φθηνά μουσεία. Όπως χαρακτηριστικά λέει ο Παμούκ το μέλλον των μουσείων είναι τα ίδια μας τα σπίτια.

Ε. Συμπέρασμα

Συμπερασματικά είναι σημαντικό να τονιστεί πως βλέπουμε τα κτήρια όχι απλά σαν κελύφη για να καλύψουμε λειτουργικές ανάγκες, αλλά σαν αποτυμώματα της εξέλιξης του χωριού. Σεβόμαστε την ιστορία τους και την αρχιτεκτονική τους γλώσσα και τα χειριζόμαστε με τέτοιο τρόπο που να τιμούμε τις αρχικές τους προθέσεις.

Ο χώρος έκθεσης που θα φιλοξενηθεί στο κτήριο του Συνδέσμου θέλουμε να γίνει αναφορά για τους ανθρώπους του χωριού. Θέλουμε να γίνει σύμβολο μνήμης και σύνδεσης για τους Καρυάτες που έφυγαν από τον τόπο τους και ζουν στο εξωτερικό αλλά και αφορμή ανακάλυψης για τις νέες γενιές που μεγαλώνουν στην Αμερική, τον Καναδά ή την Αυστραλία και για τις οποίες οι Καρυές είναι μια αφήγηση των γονιών ή των παππούδων τους. Και τέλος θέλουμε οι Καρυές να συνεχίσουν να γίνονται γνωστές σε όλη την Ελλάδα και παραπέρα, για το μοναδικό πράγμα που αντιστέκεται στο ισοπεδωτικό πέρασμα του χρόνου και αυτό είναι η μνήμη και ο πολιτισμός.