Κέντρο Μνήμης και Πολιτισμού Καρυών Λακωνίας

Παρουσίαση της αρχιτεκτονικής μελέτης του υπο κατασκευή συμπλέγματος των κτιρίων ιδιοκτησίας του Συνδέσμου των Απανταχού Καρυατών

 

Κείμενο Παρουσίασης: Γιάννης Καραχάλιος

Το συγκρότημα των δύο κτιριών, ιδιοκτησίας του Συνδέσμου των Απανταχού Καρυατών από το 2006, προορίζεται για μικτή χρήση. Θα υπάρχουν καταστήματα προς ενοικίαση στο ισόγειο, ενώ στον όροφο θα φιλοξενηθεί ένα χώρος που θα αφηγείται την ιστορία του τόπου. Αυτό το χώρο τον ονομάζουμε «Κέντρο Μνήμης και Πολιτισμού Καρυών». Η όλη προσπάθεια έχει σκοπό να αναζωογονήσει το χωριό, να προάγει τον πολιτισμό, να διατηρήσει τη μνήμη, να ενισχύσει τους δεσμούς με τους Καρυάτες ανά τον κόσμο, αλλά και να ανοίξει ένα διάλογο επικοινωνίας ευρύτερο και υπερτοπικό.

Κάντε κλικ στην εικόνα για να την προβάλετε σε μεγέθυνση.

Α. ΚΤΙΡΙΟΛΟΓΙΚΟ

Η βασική στρατηγική της πρότασης έχει ως εξής: Το κάτω γωνιακό κτίριο διατηρεί την χρήση των καταστημάτων, όμως τα wc και οι αποθήκες και για τα δύο μαγαζιά συγκεντρώνονται σε ενιαία περιοχή. Το παλιό κτίριο της αστυνομίας διατηρεί τις δύο εισόδους και τη θέση της σκάλας. Το παλιό σιδηρουργείο ενοποιείται με την σκάλα της κατοικίας και γίνεται η είσοδος της έκθεσης. Η πιο σημαντική ωστόσο επέμβαση είναι η απελευθέρωση του κεντρικού σημείου συμπλοκής των κτιρίων, εκεί όπου σήμερα βρίσκονται αποθήκες και το wc του καφενείου, και η μετατροπή του σε αυλή. Αυτή η αυλή δίνει φως στο πίσω μέρος του μηχανουργείου και το συνδέει με την πλατεία του χωριού.

Πιο συγκεκριμένα στο ισόγειο, οι βοηθητικοί χώροι στα καταστήματα που προορίζονται για ενοικίαση συγκεντρώνονται και επιλύονται με ενιαίο τρόπο. Στην ίδια περιοχή και εκμεταλλευόμενοι το ύψος του χώρου τοποθετούμε μέσα σε ψευδοροφές τις απαραίτητες μηχανολογικές εγκαταστάσεις θέρμανσης, ψύξης και αερισμού.

Στρατηγική της Πρότασης - Kάντε κλικ στην εικόνα για να την προβάλετε σε μεγέθυνση.

Στον όροφο κρατάμε τη γενική διάταξη ως έχει. Το πρόσκτισμα πάνω από το παλιό μηχανουργείο διατηρεί τις βοηθητικές χρήσεις στο χώρο που ήταν, προβλέποντας φυσικά την πλήρη αντικατάσταση των ειδών υγειινής, των δαπέδων και των επενδύσεων. Το κυρίως σπίτι όμως, που στεγάζεται στο ιστορικό γωνιακό κτίριο, διατηρεί τα υλικά του, όπως τα μωσαϊκά στα δάπεδα τα οποία και συντηρούνται. Αυτός είναι ο χώρος που θα φιλοξενήσει τη μελλοντική έκθεση. Στον όροφο του κτιρίου της παλιάς αστυνομίας προτείνουμε τη δημιουργία βιβλιοθήκης με άμεση και ξεχωριστή είσοδο από την πλατεία.

Άποψη από πλατεία - Kάντε κλικ στην εικόνα για να την προβάλετε σε μεγέθυνση.

Στο υπόγειο τέλος, το μέρος προς την πλατεία παραμένει αποθηκευτικός χώρος, ενώ το μέρος προς τον κεντρικό δρόμο μετατρέπεται σε βοηθητική αίθουσα για τις ανάγκες του Κέντρου Μνήμης και Πολιτισμού.

Β. ΕΞΩΤΕΡΙΚΕΣ ΟΨΕΙΣ

Ένα σημαντικό κεφάλαιο αφορά τις εξωτερικές όψεις και την αρχιτεκτονική κατεύθυνση του συγκροτήματος. Το γωνιακό κτίριο, το κτίριο της αστυνομίας και το κτίριο που βρίσκεται το μηχανουργείο είναι κατασκευές τριών διαφορετικών εποχών και ως εκ τούτου έχουν και διαφορετική αρχιτεκτονική γλώσσα. Το κτίριο της αστυνομίας είναι των αρχών του 20ου αιώνα, το γωνιακό κτίριο τοποθετείται περίπου στο μεσοπόλεμο, ενώ το μηχανουργείο αποτελεί μεταπολεμική προσθήκη. Επιλέξαμε τα τρία κτίρια να είναι απόλυτα διακριτά ως όγκοι και ως ύφος και να σέβονται την εποχή και το ιδίωμα που εκφράζουν, όπως άλλωστε προστάζουν και οι διεθνώς αποδεκτοί κανόνες διατήρησης. Οι εργασίες για τις όψεις του κτιρίου της αστυνομίας έχουν ολοκληρωθεί από το 2015 με δαπάνες του Συνδέσμου και πράγματι η αποκατάσταση του εκφράζει την ιστορία του κτιρίου, ενός δηλαδή τυπικού δείγματος χωρικής αρχιτεκτονικής της Πελοποννήσου με ενιαία αντίληψη του όγκου και πλαίσια σε όλα τα ανοίγματα.

Kάντε κλικ στην εικόνα για να την προβάλετε σε μεγέθυνση.

Η περίπτωση του γωνιακού κτιρίου είναι ωστόσο πιο περίπλοκη. Ιστορικά υπήρξε ένα κτίριο με προθέσεις νεοκλασικές και αστικές. Είχε εξ αρχής απόλυτα γεωμετρική διάταξη ανοιγμάτων με ενδιαφέροντα πλαίσια στον όροφο. Τα μεγάλα όμως ανοίγματα του ισογείου και η λιγότερο αυστηρή διάταξη τους υπονόμευσε την αστική δομή του κτιρίου. Το πρόβλημα εντάθηκε με την μεταπολεμική προσθήκη γραμμικού μπαλκονιού και την περαιτέρω εξωτερική διαφοροποίηση των δύο καταστημάτων. Σεβόμενοι την νεοκλασική πρόθεση του κτιρίου εισαγάγουμε την έννοια της οριζόντιας διάρθρωσης, τυπικό στοιχείο της νεοκλασικής αρχιτεκτονικής. Εκεί η διάρθρωση είναι ξεκάθαρη: βάση-κορμός-στέψη. Ανάλογα αντιμετωπίζουμε και το κτίριο στις Καρυές, το οποίο αποκτά ενιαία βάση που ομαδοποιεί τα τυχαία ανοίγματα, αφήνοντας έτσι τη γεωμετρική οργάνωση του ορόφου να αναδειχθεί.

Ανάλυση όψεων κτιρίων - Kάντε κλικ στην εικόνα για να την προβάλετε σε μεγέθυνση.

Θέλαμε επίσης να τονίσουμε το κτίριο της έκθεσης ως σημαντικό και να δημιουργήσουμε στον επισκέπτη μια πρώτη υπόνοια της σύνδεσης του χωριού με τις ιστορικές Καρυάτιδες. Έτσι στα έξι παράθυρα του ορόφου αποδίδουμε γραφιστικά τις έξι διαφορετικές και περίτεχνες κόμες από τις Καρυάτιδες του Ερεχθείου, αποτείοντας φόρο τιμής στην υψηλή καλλιτεχνική αξία του μνημείου, που άλλωστε πιστό του αντίγραφο υπάρχει και στο χωριό. Τέλος το μηχανουργείο, ένα τυπικό δείγμα βιομηχανικού χώρου της δεκαετίας του '50 το χειριζόμαστε με όρους μεγάλων ανοιγμάτων και σύγχρονης κατασκευής, σαν κτίριο σαφώς μεταγενέστερο.

Γ. ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΙ ΧΩΡΟΙ

Υπάρχουν τρεις σημαντικοί εσωτερικοί χώροι που χρειάζονται ειδική αναφορά. Καταρχάς είναι η είσοδος του Κέντρου που τοποθετείται στο χώρο του παλιού σιδηρουργείου. Ο χειρισμός είναι ενοποιητικός, λευκός και ουδέτερος, με φωτισμό πιο θεατρικό και δραματικό. Εκτός από είσοδος μπορεί να λειτουργήσει ως χώρος μαθημάτων, εκδηλώσεων, προβολών ή παραστάσεων. Τα ανοίγματα πίσω οδηγούν στην καινούρια αυλή και από εκεί κατευθείαν στην πλατεία του χωριού. Μπροστά τοποθετείται ξύλινη κατασκευή με σκαλοπάτια και πλατύσκαλο-σκηνή που ενοποιείται με την υπάρχουσα σκάλα η οποία οδηγεί στον όροφο.

Είσοδος - Kάντε κλικ στην εικόνα για να την προβάλετε σε μεγέθυνση.

Έπεται ο χώρος της αυλής που δημιουργεί ένα φίλτρο ιδιωτικότητας σε αυτά που συμβαίνουν μέσα στην είσοδο του Κέντρου Μνήμης και Πολιτισμού. Την ίδια στιγμή επιτυγχάνει να κάνει την σύνδεση με την πλατεία άμεση και τη ροή της κίνησης ανάμεσα στους δημόσιους χώρους απρόσκοπτη.

Η αυλή - Kάντε κλικ στην εικόνα για να την προβάλετε σε μεγέθυνση.

Τέλος προτείνουμε στον όροφο του κτιρίου της αστυνομίας τη δημιουργία ενός χώρου του Συνδέσμου για ανάγνωση στη βιβλιοθήκη του, για συζητήσεις ή για συνεδριάσεις. Είναι άξιο αναφοράς ότι το χωριό διαθέτει καταγεγραμμένη λέσχη ανάγνωσης, τον «Καρυοθραύστη» αλλά και Πολιτιστικό Σύλλογο. Η ύπαρξη οργανωμένων δομών στέγασης σαν αυτό το χώρο, βοηθάει, υπογραμμίζει και ενισχύει τέτοιες προσπάθειες.

Αίθουσα βιβλιοθήκης - Kάντε κλικ στην εικόνα για να την προβάλετε σε μεγέθυνση.

Το επίκεντρο, ωστόσο της όλης προσπάθειας, είναι ο χώρος της έκθεσης και ο τρόπος που θα τον προσεγγίσουμε μουσειολογικά.

Δ. ΕΚΘΕΣΗ

Όλοι μας έχουμε κάποια προσωπική εμπειρία από μουσεία πολλών ειδών, είτε αυτά είναι αρχαιολογικά, λαογραφικά, εθνικά, πινακοθήκες ή ιδιωτικές συλλογές. Κάθε έκθεση διαφέρει τόσο λόγω είδους όσο και λόγω φιλοσοφίας. Τα τελευταία χρόνια γίνεται μια μεγάλη συζήτηση διεθνώς για το μέλλον των μουσείων και τη σύνδεση τους με το πλατύ κοινό. Πώς δηλαδή από γενικές και απρόσωπες ιστορικές καταγραφές μπορούν να μετατραπούν σε βιωματικές εμπειρίες που αποδίδουν προσωπικό νόημα στον επισκέπτη. Ο βραβευμένος με Νόμπελ συγγραφέας Ορχάν Παμούκ έχει συμβάλλει με τον πιο καθοριστικό τρόπο σε αυτό το διάλογο, αφού μετουσίωσε ένα από τα βιβλία του, «Το Μουσείο της Αθωότητας», σε ένα υπαρκτό βιωματικό μουσείο. Η ευαισθησία με την οποία ο Παμούκ αντιλαμβάνεται το σύγχρονο μουσείο είναι ένας οδηγός για εκθέσεις και αφηγήσεις σας αυτές που ορματιζόμαστε για το Κέντρο Μνήμης και Πολιτισμού Καρυών. Όπως λέει και ο συγγραφέας στο μανιφέστο του, το μουσείο της εποχής μας καλείται να διαβάσει την ιστορία με άλλο τρόπο. Η επική μυθολογία των εθνών μετατρέπεται σε προσωπικό βιωματικό μυθιστόρημα. Η αναπαράσταση γίνεται έκφραση, το μνημειώδες οικείο, η ιστορία γίνεται αφήγημα, από τα έθνη πάμε στα άτομα και από τις ομάδες στα πρόσωπα. Αποτέλεσμα αυτής της ανάγνωσης είναι τα μεγάλα και ακριβά μουσεία του παρελθόντος να δίνουν τη θέση τους σε πιο προσωπικά μικρά και φθηνά μουσεία. Όπως χαρακτηριστικά λέει ο Παμούκ το μέλλον των μουσείων είναι τα ίδια μας τα σπίτια.

Κοιτώντας και μεις το δικό μας σπίτι, τις Καρυές, αναζητήσαμε τις δικές μας ιστορίες και τα δικά μας αφηγήματα. Και πράγματι κάποιοι πρόγονοι μας, σε εποχές πολύ δυσκολότερες και με μέσα δραματικά πιο περιορισμένα από σήμερα, ξόδεψαν χρόνο και κόπο για να καταγράψουν με εντυπωσιακό τρόπο την ιστορία και τα έθιμα του χωριού. Όπως ο Ορχάν Παμούκ ξεκίνησε με ένα βιβλίο έτσι και μεις επιλέξαμε σαν οδηγό ένα ιστορικό εκδοτικό έργο, τα Καρυάτικα. Πρόκειται για έκδοση του 1950 της αδελφότητας της Γκαστόνιας και σε επιμέλεια Παρασκευά και Γιάννη Μεϊντάνη.

Οι Αίθουσες - Kάντε κλικ στην εικόνα για να την προβάλετε σε μεγέθυνση.

Όπως αναφέρθηκε η έκθεση φιλοξενείται στην παλιά κατοικία του ορόφου. Διατηρούμε τα δωμάτια ακριβώς όπως ήταν και οργανώνουμε την έκθεση ως εξής: Κάθε δωμάτιο εκπροσωπεί ενα ξεχωριστό κεφάλαιο του βιβλίου. Το πρώτο δωμάτιο αναφέρεται στο αφήγημα της έκθεσης, για την ιδέα δηλαδή ότι η έκθεση στηρίζεται στις πληροφορίες, τις ιστορίες και τους μύθους των Καρυών όπως αυτοί έχουν καταγραφεί σε πλήθος συγγραμάτων. Το δεύτερο δωμάτιο μιλάει για την ονομασία των Καρυών και το πώς αυτές σχετίζονται ιστορικά με τις παγκοσμίως αναγνωρίσιμες μορφές των Καρυάτιδων. Το τρίτο και το τέταρτο δωμάτιο αφηγούνται τη συνεχή και αδιάλειπτη ιστορική παρουσία του χωριού από τα αρχαία χρόνια. Το πέμπτο και το έκτο δωμάτιο καταγράφουν στοιχεία της τοπογραφίας και της λαογραφίας του χωριού. Και τέλος η έκθεση ολοκληρώνεται στο έβδομο δωμάτιο που αναφέρεται στη μετανάστευση και τις αδελφοτήτες ανά τον κόσμο.

Αίθουσες και Σύνδεσμοι - Kάντε κλικ στην εικόνα για να την προβάλετε σε μεγέθυνση.

Το κάθε κεφάλαιο και η αντίστοιχη βιωματική εμπειρία υπογραμμίζεται από ένα κυρίαρχο χρώμα σε κάθε δωμάτιο βάσει του οποίου στήνονται τα επιμέρους εκθέματα με αισθητική και γραφιστική συνέπεια. Επίσης κάθε αίθουσα αφιερώνεται, και δυνητικά χορηγείται, από τις διάφορες ενώσεις των Αραχωβιτών. Ο αριθμός και το ιστορικό βάθος αυτών των ενώσεων είναι άλλο ένα στοιχείο που υπογραμμίζει στον επισκέπτη το επίπεδο οργάνωσης και τους ισχυρούς δεσμούς που διατηρούν οι άνθρωποι των Καρυών.

Μια επιγραμματική προσέγγιση του τρόπου έκθεσης για κάθε αίθουσα ξεχωριστά είναι η εξής:

α) Το Αφήγημα της Έκθεσης
Πρόκειται για την αίθουσα – εκκίνηση μέσα στην οποία θα υπάρχουν σε φυσική μορφή όλες οι εκδόσεις που προέρχονται από τις Καρυές ή έχουν σημαντικές αναφορές για το χωριό. Βασικός κορμός θα αποτελούν η «Χρυσή Βίβλος Καρυών» του 1927, το «Πανηγυρικό Λεύκωμα Αδελφότητος», το «Καρυαί Λακεδαίμονος» του Κώστα Πίτσιου και τα «Καρυάτικα» Α και Β. Επίσης θεωρούμε σημαντική την παρουσία των αναφορών του Ξενοφώντα, του Παυσανία και άλλων αρχαίων ιστορικών και περιηγητών, καθώς και της εφημερίδας «Καρυές» που επί χρόνια καταγράφει τις ειδήσεις της ευρύτερης περιοχής.

Αίθουσα 1 - Kάντε κλικ στην εικόνα για να την προβάλετε σε μεγέθυνση.

β) Οι Καρυές και οι Καρυάτιδες
Η αίθουσα αυτή στόχο έχει να επιβεβαιώσει στον επισκέπτη το γεγονός ότι το χωριό αποτελεί σημείο ιστορικής αναφοράς παγκόσμια γνωστό. Οι Καρυές έχουν καταγραφεί στο συλλογικό υποσυνείδητο ως τόπος που έλκουν την καταγωγή τους οι Καρυάτιδες, ένα στοιχείο τέχνης και αρχιτεκτονικής που πρωτοεμφανίζεται στο μνημείο των Δελφών, φτάνει στο απόγειο στο μνημείο του Ερεχθείου και απαντάται έκτοτε σε πλήθος κτιρίων και μορφών σε όλο τον κόσμο. Θεωρούμε σημαντική και την άμεση σύνδεση αυτής της προσπάθειας με το ίδιο το Μουσείο της Ακρόπολης, που φιλοξενεί τα πρωτότυπα αγάλματα.

Αίθουσα 2 - Kάντε κλικ στην εικόνα για να την προβάλετε σε μεγέθυνση.

γ) Ιστορικά: Από το Απώτερο Παρελθόν στα Νεώτερο Χρόνια
Το βασικό μήνυμα για τον επισκέπτη της έκθεσης είναι ότι οι Καρυές είναι ένας τόπος που έχει συνεχή ανθρώπινη και ιστορική παρουσία από τα αρχαϊκά χρόνια. Οι ρίζες αυτής της ιστορίας φτάνουν στο βάθος του χρόνου, όπως άλλωστε και τα υπεραιωνόβια πλατάνια της Παναγίας, που ο μύθος λέει ότι τα φύτεψε ο Μενέλαος. Βλέπουμε λοιπόν την ιστορία ως έναν πλάτανο, τα κλαδιά του οποίου αποτελούν τα ξεχωριστά κεφάλαια των ιστορικών περιόδων, από την αρχαιότητα ως τις μέρες μας και ως τέτοιο βίωμα θέλουμε να το αντιληφθεί ο επισκέπτης.

Αίθουσα 3 - Kάντε κλικ στην εικόνα για να την προβάλετε σε μεγέθυνση.

δ) Τοπογραφικά και Λαογραφικά
Για την αίθουσα αυτή αναζητήσαμε αναφορές στις απαρχές των μουσείων στην Αναγέννηση και τις λεγόμενες «Συλλογές Περιέργων Αντικειμένων». Κάπως έτσι φανταζόμαστε και το δωμάτιο αυτό, ως πολυάριθμες προθήκες που θα πλημμυρίσουν από εικόνες του Πάρνωνα, των μνημείων και των γειτονιών αλλά και από στοιχεία παράδοσης, αντικείμενα λαϊκής τέχνης, ενδυμασίες, παροιμίες και ήχους παραδοσιακών τραγουδιών. Μία ολιστική αίσθηση του τόπου και των εθίμων.

Αίθουσα 4 - Kάντε κλικ στην εικόνα για να την προβάλετε σε μεγέθυνση.

ε) Μετανάστες και Αδελφότητες
Η τελευταία αίθουσα έχει συνάμα μια πικρή και μια ευχάριστη γεύση. Πικρή, γιατί αναφέρεται στο νόστο και τον ξεριζωμό των προγόνων που αναζήτησαν καλύτερη τύχη σε διάφορα σημεία του πλανήτη. Αλλά και ευχάριστη γιατί αυτοί οι άνθρωποι εκτός του ότι πέτυχαν σε προσωπικό επίπεδο, δεν ξέχασαν τον τόπο καταγωγής, αλλά διατήρησαν τη μνήμη, οργάνωθηκαν, δημιούργησαν δομές και αδελφότητες, βοήθησαν έμπρακτα τον τόπο τους όποτε υπήρξε ανάγκη και τελικά το δικό τους παράδειγμα ήταν εκείνο που υπογράμμισε ότι η πατρίδα μπορεί να είναι μεν μια έννοια χωρική αλλά είναι πρωτίστως μια έννοια πνευματική.

Αίθουσα 5 - Kάντε κλικ στην εικόνα για να την προβάλετε σε μεγέθυνση.

Ε. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ

Συμπερασματικά είναι σημαντικό να τονιστεί πως βλέπουμε τα κτίρια όχι απλά σαν κελύφη για να καλύψουμε λειτουργικές ανάγκες, αλλά σαν αποτυμώματα της εξέλιξης του χωριού. Σεβόμαστε την ιστορία τους και την αρχιτεκτονική τους γλώσσα και τα χειριζόμαστε με τέτοιο τρόπο που να τιμούμε τις αρχικές τους προθέσεις.

Ο χώρος έκθεσης που θα φιλοξενηθεί στο κτίριο του Συνδέσμου θέλουμε να γίνει αναφορά για τους ανθρώπους του χωριού. Θέλουμε να γίνει σύμβολο μνήμης και σύνδεσης για τους Καρυάτες που έφυγαν από τον τόπο τους και ζουν στο εξωτερικό αλλά και αφορμή ανακάλυψης για τις νέες γενιές που μεγαλώνουν στην Αμερική, τον Καναδά ή την Αυστραλία και για τις οποίες οι Καρυές είναι μια αφήγηση των γονιών ή των παππούδων τους. Και τέλος θέλουμε οι Καρυές να συνεχίσουν να γίνονται γνωστές σε όλη την Ελλάδα και παραπέρα, για το μοναδικό πράγμα που αντιστέκεται στο ισοπεδωτικό πέρασμα του χρόνου και αυτό είναι η μνήμη και ο πολιτισμός.

Νυχτερινές Απόψεις - Kάντε κλικ στις εικόνες για να τις προβάλετε σε μεγέθυνση.

ΜΕΛΕΤΗΤΕΣ

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ:

Plaini and Karahalios Architects
-Γιάννης Καραχάλιος
-Ελισάβετ Πλαΐνη
www.plainiandkarahalios.com

ΜΕΛΕΤΗ Η/Μ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΝ:

Γιάννης Δημάκης

ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ ΣΤΑΤΙΚΩΝ:

Καλλίεργος Ο.Τ.Μ. Α.Ε.