Μνημείο Καρυάτιδων
Ιστορικά Στοιχεία
Το μνημείο των Καρυάτιδων δεσπόζει, κατά τους ιστορικούς, πάνω στην αρχαία ακρόπολη των Καρυών και αποτελεί αντίγραφο του τμήματος του αρχαίου Ναού του Ερέχθειου στην Ακρόπολη των Αθηνών. Εγκαινιάστηκε το 1983 με πρωτοβουλία του Συνδέσμου Απανταχού Καρυατών και με τη δαπάνη πολλών δωρητών. Αποτελεί σύμβολο πλέον των σύγχρονων Καρυών και σηματοδοτεί τη σύνδεση του παρόντος με το ένδοξο παρελθόν του τόπου.
Θέση - Πρόσβαση
Το μνημείο των Καρυάτιδων δεσπόζει δεξιά στην είσοδο του οικισμού και από την προνομιακή θέση του μνημείου, ο επισκέπτης απολαμβάνει την θέα του βόρειου τμήματος του χωριού, τη θέση των αρχαίων Καρυών και το πλάτωμα της θέσης «Πινιγούρα». Η πρόσβαση στο μνημείο γίνεται μέσω της κεντρικής πλατείας τους χωριού, από την οποία ξεκινούν πινακίδες που σηματοδοτούν τη διαδρομή μέχρι το σημείο.
Οι Καρυάτιδες
Οι Καρυάτιδες, δηλ. Κόρες των Καρυών, ήταν ιέρειες παρθένοι οι οποίες χόρευαν το λατρευτικό χορό κάθε χρόνο στα «Καρυάτεια», γιορτή προς τιμήν της Άρτεμης της Καρυάτιδας. Ο λατρευτικός αυτός χορός Καρυάτις ήταν «επιχώριος», δηλαδή τοπικός και δεν χορευόταν πουθενά αλλου, και θεωρούταν δύσκολος (Πρβ. Πολυδ., Περί ειδών ορχήσεως IV, 104). Το ρήμα «καρυατίζω» σήμαινε χορεύω το χορό καρυάτις ή χορεύω προς τιμήν της Καρυάτιδας Άρτεμης.Ο Λουκιανός (Περί ορχήσεως 10) έγραφε:
"Λακεδαιμόνιοι μεν άριστοι Ελλήνων είναι δοκούντες παρά Πολυδεύκους και Κάστορος καρυατίζειν μαθόντες... άπαντα μετά μουσικής ποιούσιν άχρι του πολεμείν προς αυλόν και ρυθμόν",
δηλαδή:
"οι Λακεδαιμόνιοι, οι θεωρούμενοι άριστοι των Ελλήνων, αφού έμαθαν να καρυατίζουν (να χορεύουν το χορό "καρυάτις") από τον Πολυδεύκη και τον Κάστορα...κάνουν το καθετί με μουσική, μέχρι και τον πόλεμο, με συνοδεία αυλού και ρυθμού".
Όταν αργότερα στο χορό αυτό πήραν μέρος και κοπέλες από άλλες πόλεις της Λακωνικής, Καρυάτιδες ονομάστηκαν κι αυτές, δηλ. Κόρες που χορεύουν το χορό στη γιορτή της Αρτέμιδος των Καρυών. Οι Κόρες των Καρυών έγιναν περίφημες για τον καλλιτεχνικό χορό και την αρμονική κορμοστασιά τους, ώστε όλες οι αρμονικές γυναικείες μορφές, στην γλυπτική κυρίως τέχνη, άρχισαν να ονομάζονται Καρυάτιδες. Στην αρχιτεκτονική είναι γλυπτά που έχουν γυναικεία μορφή και χρησιμεύουν στην στήριξη κτιρίων αντί για κίονες, είτε ως διακοσμητικό στήριγμα σε πύλες, προσόψεις, γείσα, ζωφόρους, σκεπές και λοιπά.
Πηγή: Κ.Μ. Πίτσιος (1948), Καρυαι (Αράχοβα) Λακεδαίμονος, Ιστορική Λαογραφική Μελέτη
Αγάλματα Θεών Εστίας και Δήμητρας
Η Θεά Εστία
Στην είσοδο του οικισμού των Καρυών βρίσκεται το άγαλμα της Θεάς Εστίας, προστάτιδας του νοικοκυριού και του σπιτιού. Κατά την ελληνική μυθολογία, η Εστία είναι η μεγαλύτερη κόρη της Ρέας και του Κρόνου, αδερφή του Δία, της Ήρας, του Ποσειδώνα και της Δήμητρα. Είναι η θεά της εστίας, της οικιακής ζωής και της οικογένειας, η οποία λάμβανε την πρώτη προσφορά σε κάθε θυσία που λάμβανε χώρα σε μια οικία και δεν είχε δημόσια λατρεία.
Το άγαλμα απεικονίζει την θεά να κρατά τη φωτιά, συμβολο της εστίας του σπιτιού.
Η Θεά Δήμητρα
Ακριβώς μετά τη γέφυρα του ποταμού Δειρού βρίσκεται τοποθετημένο το άγαλμα της Θεάς Δήμητρας. Η Δήμητρα, στην ελληνική μυθολογία, ήταν ιδεατή ανθρωπόμορφη θεότητα της καλλιέργειας δηλαδή της γεωργίας, αλλά και της ελεύθερης βλάστησης, του εδάφους και της γονιμότητας αυτού συνέπεια των οποίων ήταν να θεωρείται και προστάτιδα του γάμου και της μητρότητας των ανθρώπων. Ήταν Ολύμπια θεότητα.Ήταν κόρη του Κρόνου και της Ρέας. Αδερφή της Ήρας, της Εστίας, του Δία και του Ποσειδώνα.
Το άγαλμα απεικονίζει την θεά να κρατά στην αγκαλιά της στάχυα, συμβολο της γεωργίας.
Ιστορικά Στοιχεία Αγαλμάτων Θεών-Μουσών
Τα δύο αυτά αγάλματα γυναικείων θεοτήτων αποτελούν δωρεά του Δήμου Αθηναίων προς την Κοινότητα Καρυών σε «ανταπόδοση» της προσφοράς των αγαλμάτων των Καρυάτιδων στο Ναό του Ερεχθείου στην Ακρόπολη. Μεταφέρθηκαν με πρωτοβουλία του συμπατριώτη Επαμεινώνδα Καστανά και έχουν τοποθετηθεί επί της κεντρικής οδού στην είσοδο του οικισμού. Πρόκειται για δύο από τα αγάλματα τα οποία κοσμούσαν την πλατεία Ομονοίας στην Αθήνα την περίοδο του μεσοπολέμου. Λόγω της κατασκευής του υπόγειου σιδηροδρόμου και του απαιτούμενο εξαερισμού του χώρου προέκυψε εκείνα τα χρονιά η ανάγκη διαμόρφωσης της πλατείας Ομονοίας. Αποφασίστηκε τότε η κατασκευή αγαλμάτων για την τοποθέτησή τους πάνω στους εξαερισμούς του υπογείου σταθμού.
Η εργολαβία της κατασκευής των διακοσμητικών αγαλμάτων-φανοστατών ανατέθηκε τελικά στο Σωματείο των Ελλήνων Γλυπτών και περιελάμβανε δώδεκα αγάλματα από λευκό τσιμέντο, τα οποία θα απεικόνιζαν τις τρεις Μούσες και των εννέα Χάριτες, και δύο από πεντελικό μάρμαρο, τα οποία θα απεικόνιζαν τις θεές Εστία και Δήμητρα. Τα γλυπτά παραδόθηκαν στον Δήμο το 1932 αλλά τελικά ο τότε δήμαρχος Αθηναίων, Σπύρος Μερκούρης, τοποθέτησε μόνο τα οκτώ από αυτά, συνεπεία της τροποποίησης του αρχικού σχεδίου της πλατείας. Τα υπόλοιπα μεταφέρθηκαν στις αποθήκες του Δήμου. Από την πλατεία αποσύρθηκαν οριστικά το 1937, όταν έγινε η αναμόρφωση του χώρου επί δημαρχίας Κωνσταντίνου Κοτζιά, λόγω δημόσιας κατακραυγής. Ορισμένα από τα γλυπτά αυτά κοσμούν σήμερα την Καρδίτσα, τη Θήβα, δύο την Αμοργό και δύο τις Καρυές Λακωνίας.
Η πλατεία Ομονοίας στην Αθήνα με τα αγάλματα των μουσών
Για πολλά χρόνια θεωρούνταν ότι και τα δύο αγάλματα στις Καρυές ήταν δυο από τις εννέα Μούσες, όμως μετά από τις εργασίες αποκατάστασης τους από ειδικευμένο συνεργείο τον Σεπτέμβριο του 2018, ο υπεύθυνος των εργασιών κ. Τζαμαλής, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι τα αγάλματα στις Καρυές είναι οι θεές Εστία και Δήμητρα. Συγκεκριμένα ότι το άγαλμα στην είσοδο των Καρυών, το οποίο κρατάει φωτιά, είναι η θεά Εστία ενώ το άγαλμα μετά το γεφύρι ,το οποίο κρατάει στάχυα, είναι η θεά Δήμητρα.
Επίσης ο κ. Τζαμαλής τόνισε ότι οι Μούσες της Ομονοίας ήταν τσιμεντένιες, όπως είναι και αυτές στην Καρδίτσα, τις οποίες τις έχει δει σε ανύποπτο χρόνο, όμως τα αγάλματα στις Καρυές είναι από μάρμαρο, όπως ήταν και τα δύο μαρμάρινα αγάλματα της Εστίας και της Δήμητρας.