Μεσοπόλεμος

Η ίδρυση της Αδελφότητας το Μεγάλο Έργο της Ύδρευσης

Αν και η χώρα εξακολουθεί να πολέμα στην Μικρασία αποκαθίσταται η επικοινωνία με την Αμερική και το τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου (1918) τους βρίσκει όλους τους Καρυάτες/Αραχωβίτες της Αμερικής αποκατεστημένους, ευημερούντες με αρκετή περιουσία. Όπως διαβάζουμε στην ΧΡΥΣΗ ΒΙΒΛΟ ΤΗΣ ΑΔΕΛΦΟΤΗΤΑΣ:

  «Φυσική συνέπεια ήτο εις πολλούς να ενθυμηθούν το χωριό των και να νοσταλγούν να επιστρέψουν πάλιν εκεί που το πρώτο είδον το φως της ημέρας, εκεί που εμεγάλωσαν με το μελωδικό νανούρισμα της μάνας των. Μετά όμως την άφιξη των, είδον την κατάστασιν του χωριού, ότι δεν ήταν καθόλου ευχάριστος. Το κουβάλημα εις τους ώμους των γυναικών ογκωδών βαρελιών ύδατος από την Παναγίαν και την Κάτω Βρύσιν ενώ την παλαιά εποχή ουδεμία εντύπωση τοις επροξένει, τότε όμως τοις επροκαλεί τον οίκτον, την ενδόμυχον τύψιν της συνειδήσεώς των, διότι αυτοί, εν Αμερική ζώντες, εν μέσω τοσοιούτων ευκολιών και μέσων, είχον αφήσει τας αδελφάς των, τας μητέρας των, τας συζύγους των να τυραννώνται, να στερώνται και αυτού του πόσιμου ύδατος, αγαθού τόσου πολυτίμου δια την ευτυχία του ανθρώπου».

Για τον λόγο αυτό ο ιατρός Παναγιώτης Λεβέντης προσκαλεί, το καλοκαίρι του 1920, όσους μετανάστες Αραχωβίτες (ομογενείς και από άλλες πόλεις της Ελλάδας) έχουν έλθει να επισκεφτούν το χωριό σε μια σκονισμένη αίθουσα του μικρού παλαιού κοινοτικού κτιρίου στον Άγιο Ανδρέα. Εκεί:

«όλοι κατενοήσαμε ότι ο πόθος που έβραζε εις τα στήθη όλων, είχε ξεχειλίσει και ότι έφθασεν η ευλογημένη ώρα, ωσάν την Φιλική Εταιρείαν της Επαναστάσεως να οργανωθούν οι μέχρι τότε τελείως ανοργάνωτοι Αραχοβήται εις εν Σωματείον το οποίον θα ηδύνατο, άνευ δισταγμού, να επικαλεσθεί την Αρωγή τον εν Αμερική Αραχοβητών». (1)

Αμέσως συστάθηκε η ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΥΔΡΕΥΣΕΩΣ ΚΑΙ ΑΡΔΕΥΣΕΩΣ ΑΡΑΧΟΒΗΣ και ξεκίνησε η συλλογή χρημάτων από την Αμερική. Όμως ενώ έχει ήδη συγκεντρωθεί ένα σοβαρό ποσό συμβαίνει η Μικρασιατική Καταστροφή, η δραχμή χάνει την αξία της και το ποσό που έχει συγκεντρωθεί σχεδόν μηδενίζεται.

Οι Αραχωβίτες όμως δεν το βάζουν κάτω και ένα κυριακάτικο πρωινό στη Γκαστόνια της Βορείου  Καρολίνας στο  σπίτι του Παρασκευά Π. Λεβεντάκη αποφασίζουν να καλέσουν όλους του συμπατριώτες να ιδρύσουν ένα σωματείο για να βοηθήσουν το χωριό. Πράγματι την 9η Σεπτεμβρίου 1923 πενήντα και πλέον Καρυάτες/Αραχοβίτες συναντιούνται και αποφασίζουν την ίδρυση της ΑΔΕΛΦΟΤΗΤΑΣ ΑΡΑΧΩΒΙΤΩΝ «ΑΙ ΚΑΡΥΑΙ». Στόχος είναι η ύδρευση της κωμοπόλεως «κατά το τελειότερον σύστημα των εν Ευρώπη και Αμερική Πόλεων», η κατασκευή τεχνητής λίμνης, η μελέτη και κατασκευή οδών για την συγκοινωνία του χωριού με τις μεγάλες πόλεις και τα γύρω χωριά και η κατασκευή διαφόρων δημοσίων κτιρίων όπως Σχολεία, Ταχυδρομείο, Κοινοτικό Κατάστημα κ.α.

Μέσα σε πέντε χρόνια ιδρύονται παραρτήματα σε όλες τις μεγάλες πόλεις της Βορείου Αμερικής και συγκεντρώνονται τα ποσά που θα οδηγήσουν στο μεγάλο έργο της ύδρευσης. Το 1924 γίνεται η πρώτη μελέτη από Ελβετό μηχανικό, ενώ τον Σεπτέμβριο του 1925 η Αδελφότητα ορίζει αντιπροσώπους για την επίβλεψη του έργου του υδραγωγείου και γίνεται και νέα μελέτη από τον καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών Σίνο. Το έργο ξεκινάει τελικά την άνοιξη του 1927 και οι Αραχοβίτες με σκληρή προσωπική εργασία σε μόλις τρεις ημέρες μεταφέρουν τους βαρείς σωλήνες, ανοίγουν τα ορύγματα και μέχρι τον Ιούλιο του 1928 έχει ολοκληρωθεί όλο το έργο το οποίο αποτελείται από μια κεντρική δεξαμενή και 32 βρύσες με τρεχούμενο νερό σε όλο το χωριό.

Η Οργάνωση των Μόνιμων Κατοίκων

Παράλληλα, όλη αυτή τη δράση αποτελεί έναυσμα για να οργανωθούν και οι μόνιμοι κάτοικοι του χωριού και έτσι το 1925 ιδρύεται ο «ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΤΩΝ ΝΕΩΝ», ο οποίος εργάστηκε για την δενδροφύτευση των οδών του χωριού και στην αποπεράτωση του Υδραγωγείου.

Όμως το δεύτερο μεγάλο γεγονός αυτής της δεκαετίας είναι ίδρυση του ΑΘΛΗΤΙΚΟΥ ΣΥΛΛΟΓΟΥ «Ο ΚΑΡΥΑΤΗΣ» το 1926 από νεαρούς Καρυάτες που σπούδαζαν στο γυμνάσιο. Αμέσως ο Σύλλογος συμμετέχει σε αγώνες στην Βλαχοκερασιά (1928, 1929) και οργανώνει ποδοσφαιρικές συναντήσεις με την Σπάρτη και τις Κροκεές. Μάλιστα με προτροπή του αείμνηστου ευεργέτη Γ. Θ. Σκιούρη, προέδρου της Κοινότητας, το 1929 έγινε έρανος, και από το ποσό που μαζεύτηκε αγοράστηκε μικρός αγρός στη θέση Πινιγούρα και διασκευάστηκε σε Γυμναστήριο.

Τέλος, την ίδια περίοδο κτίζονται και δύο νέοι Ιεροί Ναοί: ο Άγιος Κωνσταντίνος (1923) και η Αγία Βαρβάρα (1928). Ο πρώτος, αν και είχε αρχίσει να κτίζεται την περίοδο 1911-15 με δαπάνη του Ηλία Ι. Κοψιαύτη και της συζύγου Μαργαρίτας, αποπερατώθηκε μετά τον θάνατό τους -με την κληρονομιά τους- και ο δεύτερος κτίστηκε με δαπάνη της Γεωργίας συζύγου Γεωργίου Ν. Ματάλα.

Η αποφασιστική συνάντηση του Ιουλίου 1919

Ο «πόθος» όμως των κατοίκων του χωριού είναι η αποκατάσταση του αρχικού ονόματος του οικισμού. Αυτό επετεύχθη μετά από αγώνα δύο δεκαετιών (1910-20) και καθοριστική για αυτό το γεγονός υπήρξε η συνάντηση που έλαβε τόπο στην Πλατεία του Αγ. Ανδρέα στο καφενείο του Αθανάσιου Δήμα μια ημέρα του Ιουλίου του 1919. Στην εν λόγω συνάντηση-συζήτηση έλαβαν μέρος: ο Ελληνοδιδάσκαλος Γεώργιος Σπ. Καρύγιαννης, οι δημοδιδάσκαλοι Γεώργιος Ιωαν. Κοψιαύτης, Παντελεήμων Χρ. Λεβέντης, Αριστείδης Θεοδ. Ματάλας και Ιωάννης Π. Βουκίδης, ο μεγαλέμπορος Πειραιώτης και πρόσφατα επαναπατριστής εκ Ρωσίας Νικόλαος Ηλ. Ηλιόπουλος, οι παραθεριστές εκ Σπάρτης Εμμανουήλ Γ. Μανουσάκης δικηγόρος, Θεμιστοκλής Ν. Βαρβιτσιώτης επιφανής χειρούργος και Κατσάκος Η. Μαυρομιχάλης, καθώς και ο ιατρός του χωριού Παναγιώτης Νικ. Λεβέντης. Το θέμα της συζήτησης ήταν ΑΡΑΧΩΒΑ-ΚΑΡΥΕΣ-ΚΑΡΥΑΤΙΔΕΣ και εκτός από ένα πλήθος που συγκεντρώθηκε για να ακούσει τα αναφερόμενα, συμμετείχαν και οι πρόσφατα επαναπατρισμένοι από τις Η.Π.Α. Παρασκευάς Γ. Μεϊντάνης, Γεώργιος Δ. Μαυροειδής και ο εκπρόσωπος της νεολαίας του χωριού Παναγιώτης Στυλ. Μαχαίρας (ο οποίος κατέγραψε και το σχετικό γεγονός). Μετά από πολύωρη συζήτηση ανακοινώνονται τα ακόλουθα συμπεράσματα:

• Η σημερινή Αράχοβα είναι αναμφισβήτητα οι Αρχαίες Καρυές
• Οι Αρχαίες Καρυές βρίσκονταν στους πρόποδες τους όρους Προφήτης Ηλίας που διασχίζεται από τον ξεροπόταμο «Δειρό».
• Τα αγάλματα των Καρυάτιδων που κοσμούν το Ερέχθειο που είναι γνωστά σε όλο τον κόσμο αναπαριστούν τις κόρες αυτού του τόπου που ξεχώριζαν με την λεβεντιά τους και την κορμοστασιά τους και που λάμπρυναν με τοπικούς χορούς «τα Καρυάτεια» τα οποία τελούνταν κάθε έτος προς τιμή της θεάς Αρτέμιδος.

Κατόπιν αυτών των διαπιστώσεων, χρέος και καθήκον των κατοίκων ήταν να γίνει κάθε ενέργεια ώστε να επανακτήσει ο τόπος το ένδοξο όνομά του όσον το δυνατόν συντομότερα. Επειδή είναι αδύνατη με τις παρούσες συνθήκες η ανέγερση μνημείου των Καρυάτιδων, να προπαγανδιστεί και να καλλιεργηθεί η ιδέα ενός εράνου για την ανέγερση αγάλματος Καρυάτιδας στην κεντρική πλατεία του χωριού. Αποφασίστηκε επίσης κάθε σύλλογος, σωματείο, ή οργάνωση που θα δημιουργείται να φέρει την επωνυμία Καρυαί-Καρυάτης.

Η Χρυσή Περίοδος

Η δεκαετία του 1930 ξεκινάει με την μετονομασία της κωμόπολης Αράχοβα σε Καρυές Λακεδαίμονος, ενώ με χρηματοδότηση του συμπατριώτη εμπόρου του Πειραιά (με δραστηριότητα σε Βουλγαρία και Νότια Ρωσία) Γεωργίου Ηλ. Ηλιόπουλου (1864-1931) κατασκευάζεται στο ύψωμα του Αγίου Ιωάννη ένα πανέμορφο κτίσμα από γρανίτη: το Ηλιοπούλειο Ωρολόγιο. Όπως καταγράφεται, ο δωρητής είχε στην αρχή αποφασίσει να δωρίσει την πατρική οικία για σχολείο, αλλά μετά την απόφαση, όπως θα δούμε παρακάτω, να κτιστεί το νέο σχολείο με δαπάνη της Αδελφότητας στην Αγία Παρασκευή, διέθεσε το ποσό για το νέο Ωρολόγιο.

Το δεύτερο έργο καλλωπισμού αφορά την πλατεία της Βίγκλας (Αγίου Ανδρέα). Αν και ο χώρος είναι μικρός αποφασίζεται να ισοπεδωθεί και κατασκευαστεί μια κερκίδα ώστε να μπορεί ο κόσμος να ξεκουράζεται καθημερινά, αλλά και να υπάρχει χώρος ώστε να γίνεται το πανηγύρι του Αγίου Παντελεήμονα. Οι εργασίες γίνονται την περίοδο 1931-1933 πάλι και με χρήματα της Αδελφότητας, αλλά και με πολύ προσωπική εργασία των κατοίκων

Στην συνέχεια δημιουργείται ένα ζήτημα σημαντικό αφού δύο είναι οι μεγάλες ανάγκες του χωριού: Ένα σύγχρονο και αρκετά μεγάλο σχολείο για να χωράει όλα τα παιδιά του χωριού, ή ένα φράγμα που να συγκρατεί αρκετό νερό για το πότισμα των χωραφιών; Τελικά, επικρατεί η ανάγκη του σχολείου και έτσι η Αδελφότητα για άλλη μια φορά αποφασίζει να αναλάβει εξ ολοκλήρου το κόστος. Υπάρχουν διαφωνίες για το που θα πρέπει να κτιστεί και τελικά επιλέγεται η τοποθεσία της Αγίας Παρασκευής δίπλα στο υπάρχον μικρό κτίριο του Ματαλείου. Οι εργασίες ξεκινούν με καθυστέρηση και τελικά το 1938 το έργο παραδίδεται στην νεολαία των Καρυών.

Παράλληλα, την ίδια δεκαετία ιδρύεται ο «ΓΕΩΡΓΙΚΟΣ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΟΣ ΚΑΡΥΩΝ» (1932). Η μεγάλη δράση του ξεκίνησε ωστόσο το 1936, οπότε με πρωτοβουλία του Ελληνικού κράτους δημιουργείται ΚΕΝΤΡΟΝ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΣΠΟΡΩΝ ΓΕΩΜΗΛΩΝ (ΠΑΤΑΤΑΣ) ΠΑΡΝΩΝΟΣ. Ερχόταν λοιπόν εκλεκτός σπόρος μέσω της Αγροτικής Τραπέζης και δινόταν στους παραγωγούς και είναι χαρακτηριστικό ότι η απόδοση σχεδόν τριπλασιάστηκε, ενώ εξαλείφονταν και οι χονδρέμποροι με αποτέλεσμα και η τιμή από 2,20δρχ.  να φτάσει σε επίπεδα 5 με 7 δραχμές το κιλό. Ανασυγκροτήθηκε λοιπόν ο τόπος και ο Συνεταιρισμός από 38 μέλη το 1936 έφτασε τα 280 το 1942. Στην συνέχεια το 1939 ιδρύεται και ο «ΓΑΛΑΚΤΙΚΟΣ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΟΣ ΚΑΡΥΩΝ».

Τέλος, με πρωτοβουλία του προέδρου του Γεωργικού Συνεταιρισμού Ανδρέα Δήμα γίνεται ένα ακόμα έργο για το νερό. Αφού μετά την ολοκλήρωση του υδραγωγείου το νερό  της πηγής της Παναγίας ήταν ανεκμετάλλευτο, δημιουργείται Αναγκαστικός Συνεταιρισμός υπό την προεδρία του και κατασκευάζεται με προσωπική εργασία των μελών υδατοδεξαμενή όπου συγκεντρώνεται το νερό της πηγής και με πετρελαιοκίνητη αντλία και μέσω τσιμενταυλάκων μεταφέρεται στην Πινιγούρα. Το έργο, το οποίο υπάρχει και λειτουργεί και σήμερα, ολοκληρώθηκε το 1936 και είχε ως αποτέλεσμα να αρδευτούν αγροί περίπου 100 στρεμμάτων, ενώ φυτεύτηκαν και 1.100 μηλιές για ενίσχυση του εισοδήματος των παραγωγών.

Οι Καρυές πριν το ξέσπασμα του 2ου Παγκοσμίου Πολέμου

Ευημερία και Ανάπτυξη

Στα τέλη της δεκαετίας του 1930 πλέον η κωμόπολη των Καρυών είναι ένας ζωντανός και οργανωμένος οικισμός. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο πληθυσμός αυξάνεται και από 1.321 μόνιμους κατοίκους το 1920 φτάνει τους 1.788 το 1940. Τα καλοκαίρια με τους παραθεριστές η εικόνα μοιάζει περισσότερο με αυτή μιας πόλης.

Όπως αναφέρεται στα «Καρυάτικα» λειτουργούσαν πέντε (5) παντοπωλεία, τρία (3) καφενεία-ζαχαροπλαστεία, οκτώ (8) οινοπωλεία και μαγειρεία, δύο (2) ξενοδοχεία ύπνου, δύο (2) κουρεία, τρία (3) εμποροραφεία, δύο (2) πρακτορεία ατμοπλοϊκών εταιρειών, δύο (2) αντιπροσωπείες τραπεζών, δύο (2) υποδηματοποιεία, ένας (1) μηχανοκίνητος και τρεις (3) υδροκίνητοι αλευρόμυλοι, σιδηρουργείο, αρτοποιείο και ένα από τα μεγαλύτερα ταχυδρομικά ταμιευτήρια της περιοχής.  Επίσης, υπήρχε ιατρική κλινική με τέσσερις (4) μόνιμους ιατρούς και οδοντίατρο το καλοκαίρι, φαρμακείο, τέσσερα (4) φορτηγά αυτοκίνητα και ένα λεωφορείο, ενώ δραστηριοποιούνταν και αρκετοί μικροεπαγγελματίες και τεχνίτες.

Πηγές:
(1) «ΒΙΒΛΟΣ» της ΑΔΕΛΦΟΤΗΤΑΣ ΑΡΑΧΩΒΙΤΩΝ «ΑΙ ΚΑΡΥΑΙ» (1929) επιμέλειας Παρασκευά Ιωάννη Μεϊντάνη.

Προηγούμενο: Ανεξαρτησία ως αρχές 20ου Αιώνα

Επόμενο: Β' Παγκόσμιος Πόλεμος